Image: AMONJA
Ο βασιλικός [επιστ. «ώκιμον το βασιλικόν» λατ. Ocimum basilicum] είναι αρωματικό ετήσιο, ποώδες φυτό της οικογένειας των Χειλανθών και της τάξης των σωληνανθών. Η καταγωγή του είναι από την Ινδία και το Ιράν αλλά σήμερα καλλιεργείται σε πάρα πολλές περιοχές του κόσμου. Η ονομασία “basil”, “βασιλικός” στα ελληνικά, προέρχεται από την ελληνική λέξη «βασιλεύς» και του αποδόθηκε καθώς, σύμφωνα με θρύλο, φύτρωσε στο σημείο όπου ο βασιλιάς Μέγας Κωνσταντίνος και η μητέρα του Αγία Ελένη ανακάλυψαν τον Τίμιο Σταυρό. Στην Iνδία θεωρείται ιερό φυτό, ονομάζεται Tούσλι και καλλιεργείται έξω από τους ναούς, ενώ παλαιότερα συνήθιζαν να βάζουν ένα κλαδί βασιλικού στο στόμα του νεκρού για να του ανοίξουν οι πύλες του άλλου κόσμου. Στην Eλλάδα θεωρείται επίσης ιερό φυτό και για το λόγο αυτό, οι ιερείς της Oρθόδοξης Eκκλησίας τον χρησιμοποιούν στον αγιασμό.
Ποικιλίες βασιλικού
Yπάρχουν πάνω απο 500 ποικιλίες και υποείδη βασιλικού. Συνηθέστερες είναι (ενδεικτικά) πλατύφυλλος, σγουρός, μικρόφυλλος, σαραντάφυλλος κλπ. Oι περισσότερες ποικιλίες του είναι φυτά μονοετή -ελάχιστες ποικιλίες είναι πολυετείς- με λεία, λίγο κυρτά, πράσινα ή κόκκινα φύλλα και μικρά λευκά λουλούδια το καλοκαίρι, τα οποία δίνουν μικρούς μαύρους σπόρους. Κάποιες ποικιλίες έχουν τεράστια φύλλα. Άλλες ποικιλίες μπορεί να έχουν διαφορετική οσμή, π.χ. βασιλικός με άρωμα λεμονιού, άνηθου ή γλυκόριζας, ενώ άλλες μπορεί να έχουν διαφορετικό χρώμα, π.χ. μοβ βασιλικός. Τέλος άλλες προέρχονται από υβριδοποίηση με άλλα είδη, π.χ. το ocimum basilicum με το αφρικανικό o. kilimandscharicum, τα οποία δίνουν τον αφρικανικό μπλε βασιλικό με άρωμα καμφοράς. Στην Ασία χρησιμοποιούνται κι άλλα είδη βασιλικού, όπως ο ιερός βασιλικός [o. tenuiflorum], ο οποίος έχει θρησκευτική και φαρμακευτική χρήση. Στην Eλλάδα καλλιεργούνται ο πλατύφυλλος, ο κατσαρός, ο μεγαλόφυλλος και ο μελανόφυλλος.
Ιδιότητες βασιλικού
Photo: U. Capung
Γενικά, ο βασιλικός , που διατηρεί πάντα την ωραία κι ευχάριστη μυρωδιά του, διεγείρει το στομάχι, τον οργανισμό γενικά, ως τονωτικό, και αυξάνει τη θερμοκρασία (όπως άλλωστε και όλα τα Χειλανθή – φασκόμηλο, ρίγανη, θυμάρι κτλ.). Επιπλέον, είναι σπασμολυτικό του πεπτικού, αντιφυσητικό και γαλακτοπαραγωγικό.
Ακόμα, καταπραΰνει τους σπασμούς της κοιλιάς, είναι διουρητικό και αξιόλογο κατά της ζαλάδας και της νευρικής ημικρανίας, τονώνει την αναπνοή , είναι αντιγονορροϊκό.
Τέλος, είναι εφιδρωτικό , αντισηπτικό και αποχρεμπτικό φυτό, καθώς και κατά των αερίων και του πονοκεφάλου. Ο βασιλικός χρησιμοποιείται στη μαγειρική ως αρωματικό ενώ μια γλάστρα με βασιλικό μπροστά στο παράθυρο μας απομακρύνει τις μύγες και τα κουνούπια.
Συστατικά του βασιλικού
Kύριο συστατικό του βασιλικού είναι η Εστραγόλη, με πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες. Mεταξύ άλλων, καθαρίζει το δηλητήριο από τα τσιμπήματα εντόμων, έχει εντομοαπωθητική δράση, δρα ως χαλαρωτικό του πεπτικού συστήματος, ως παυσίπονο, ενισχύει την εφίδρωση και θεωρείται άριστο γαλακταγωγό για τις γυναίκες που θηλάζουν. Σε έρευνες που έγιναν πρόσφατα, φαίνεται ότι τονώνει τη μνήμη.
Eκτός από το άρωμα και τη γεύση του, ο βασιλικός περιέχει φυλλικό οξύ και βιταμίνη C. Στο βασιλικό ανιχνεύονται χημικά Aσβέστιο (Ca), Σίδηρος (Fe), mg Mαγνήσιο (Mg), Φώσφορος (P), Kάλιο (K), Ψευδάργυρος (Zn) , Xαλκός (Cu) .
Το άρωμά του οφείλεται στα πολλά αιθέρια έλαια που περιέχει. Οι κοινές ποικιλίες περιέχουν μεγάλες ποσότητες λιναλοόλης και μεθυλοχαβικόλης, και πολλά άλλα σε μικρότερη ποσότητα. Άλλες ποικιλίες είναι πλούσιες σε χαρακτηρηστικές ουσίες όπως π.χ. ο λεμονοβασιλικός είναι υψηλός σε κιτράλη. Eπιπλέον, λόγω των αιθερίων ελαίων, διαθέτει άλλες θεραπευτικές ιδιότητες γνωστές από την αρχαιότητα, όπως μεταξύ άλλων ότι βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και ανακουφίζει από τις ημικρανίες.
Θεραπευτική χρήση ως βότανο
Ο βασιλικός ως βότανο χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς ολόκληρος. Το φυτό διατηρείται αποξηραμένο και ιδιαίτερα τα φύλλα και οι ανθισμένες κορυφές, που συλλέγονται κατά το διάστημα της άνθησης. Τα υπέργεια μέρη συλλέγονται, αποξηραίνονται στη σκιά, γίνονται στη συνέχεια σκόνη και φυλάγονται τελικά μέσα σε κουτιά, για να χρησιμοποιηθούν ως φάρμακο αλλά και καρύκευμα σε φαγητά.
Ενδείξεις χορήγησης βασιλικού
- Ημικρανίες: Σε ένα κουταλάκι λάδι σόγιας, βάλτε από 1 σταγόνα αιθέριο έλαιο λεβάντας, μέντας και βασιλικού. Kάντε μασάζ στους κροτάφους.
- Στρες και άγχος : Σε ένα κουταλάκι λάδι σόγιας, βάλτε 1 σταγόνα αιθέριο έλαιο μαντζουράνας και 2 βασιλικού. Kάντε μασάζ με το μείγμα στο σώμα.
- Σπασμοί εντέρου και στομάχου: Σε έναν κύβο ζάχαρης, ενσταλάξτε 1 σταγόνα αιθέριο έλαιο βασιλικού και φάτε τον ή βάλτε τον στο τσάι ή στον καφέ σας.
- Για τη δυσάρεστη αναπνοή: Kάντε γαργάρες με έγχυμα βασιλικού ή, αν έχετε φάει σκόρδο, μασήστε δύο κλωνάρια.
- Για ηρεμία και τόνωση της μνήμης: Φτιάξτε ένα έγχυμα βάζοντας 25 γρ. φύλλα φρέσκου βασιλικού σε 1/2 λίτρο καυτό νερό και αφήστε το για 10 λεπτά με κλειστό καπάκι. Aφού κρυώσει, πιείτε 3-4 φλιτζάνια τη μέρα.
Φύτεμα και καλλιέργεια βασιλικού
Photo: WhoLogWhy
Η καλλιέργεια αυτού του φυτού είναι πολύ εύκολη, και συνήθως είναι πολύ παραγωγικός.
Είναι και καλλωπιστικό, αλλά και χρήσιμο φυτό.
Ευδοκιμεί σε ζεστή, ηλιόλουστη θέση με ελαφρύ, υγρό και πλούσιο σε οργανική ύλη έδαφος με καλή αποστράγκιση.
Χρειάζεται τακτικό πότισμα και λίπανση κατά την περίοδο ανάπτυξης. Η καλύτερη λίπανση για πλούσια ανάπτυξη σε μεγάλο μέγεθος, είναι η παραδοσιακή κοπριά. Θα πρέπει να ποτίζετε αν η επιφάνεια του χώματος είναι ξηρή.
Αφαιρείτε τις ανθισμένες κορυφές, μιας κι αν ένα κλαδί ανθίσει γίνεται σκληρό και η παραγωγή αιθερίων ελαίων μειώνεται.
Η παραγωγή φύλλων σ’όλο το φυτό είναι κάπως μικρότερη και τα φύλλα σκληρότερα και λιγότερο αρωματικά κατά την περίοδο ανθοφορίας. Οι σπόροι θα πρέπει να φυτευθούν το χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη σ’ εσωτερικό ή σε καλά προστατευμένο χώρο με πολύ φως, και μόνο όταν έχει περάσει ο κίνδυνος παγωνιάς την άνοιξη μπορούν να φυτευθούν έξω στην οριστική τους θέση. Πολλαπλασιάζεται όμως και με μοσχεύματα, αφού πρώτα τοποθετηθούν σε νερό για περίπου μια εβδομάδα μέχρι να ριζώσουν. Μερικά σπάνια στείρα υβρίδια πολλαπλασιάζονται μόνο έτσι.
Ασθένειες του φυτού
Ο βασιλικός δεν προσβάλλεται συχνά από έντομα, αν και μπορεί να προσβληθεί από τα συνήθη: αφίδες, μελίγκρες ή κάμπιες. Προσβάλλεται σπάνια από μύκητες , ιδίως σε υγρές και κλειστές συνθήκες ή σε καταστάσεις στρες. Σε εξωτερικό ζεστο και ηλιόλουστο σημείο μεγαλώνει απροβλημάτιστα. Κίτρινα φύλλα προς τη βάση του φυτού είναι ένδειξη στρες, είτε από υπερβολικό πότισμα, είτε από πολύ ή λίγο λίπασμα. Αν το φυτό φαίνεται μαραμένο και το χώμα είναι στεγνό, θα επανέλθει γρήγορα μ’ένα πότισμα.
Ο Βασιλικός στη μαγειρική
Photo: Brenda Clarke
Στη μαγειρική χρησιμοποιούνται κυρίως φρέσκα (αλλά και αποξηραμένα όλο το χρόνο) φύλλα της πλατύφυλλης ποικιλίας το άρωμα των οποίων μοιάζει λίγο με αυτό του γλυκάνισου. Αρωματίζει διάφορα ψητά, σαλάτες, βραστά, κοκκινιστά, σούπες κ.τ.λ. ενώ ταιριάζει πολύ σε σάλτσες που έχουν ως βάση τη φρέσκια ντομάτα. Στην Ιταλική κουζίνα, η σάλτσα ζυμαρικών πέστο (pesto) έχει για βάση της το βασιλικό.
- Χαλάλι σου Βασιλικέ όσο νερό κι΄αν πίνεις,
- γιατί τό κάμεις άρωμα καί πίσω μου τό δίνεις!
- (Κρητική Μαντινάδα)
Οι επισκέπτες διαβάζουν εδώ για: βασιλικος, ασθενειες βασιλικου, βασιλικος κιτρινα φυλλα, βασιλικος πλατυφυλλος φροντιδα.
